Jak się już kiedyś przyznałam - wychowana na etosie Szarych Szeregów od podstawówki, dotąd trzymam w ciepłym kawałku serducha Rudego, Alka, Zośkę i całą resztę "Kamieni na szaniec". Na planowaną ekranizację Roberta Glińskiego czekałam niecierpliwie, co prawda pełna niepokoju że jednak pociągną poprawny politycznie wątek stosunków homo między bohaterami, ale kiedy tylko pojawiła się na ekranach wzięłam vouchery w kieszeń, Ryśka pod pachę i zarządziłam kino.
Wyszłam z niego spłakana, głęboko poruszona i mówiąc krótko - szczęśliwa, że ktoś wreszcie pokazał bohaterów mojej młodości w tak prawdziwy sposób. Owszem, razi w filmie skupienie na postaciach Zośki i Rudego i niemal całkowite zepchnięcie Alka na trzeci plan.W caluśkim filmie ma jeden istotny dla swojej postaci wątek: szczęśliwej kurtki pożyczonej na akcję. A gdzie "Jam tu, ludu Warszawy", a gdzie płyta z pomnika Kopernika, a gdzie wreszcie ważna w książce scena, gdy umierający Alek niemal ostatnimi słowy upewnia się, że z Rudym wszystko dobrze, a umierający kilka kilometrów dalej Rudy pyta, kiedy Glizda przyjdzie go odwiedzić?. Okrutnie brak Alka, tego porywczego i pomysłowego żywego srebra, które tak doskonale uzupełniałoby nad wiek poważnego Zośkę i delikatnego romantyka Rudego - ale tylko dla fanów książki. Scenarzyści poprowadzili historię tak zgrabnie, że nie ma między tamtymi dwoma pustki, ich niezwykła przyjaźń nie wymaga uzupełnienia. Ale jako fan książki ten brak Alka zarzucić mogę. I tylko to.
Wciąż przytłoczona ostatnimi, przesmutynymi scenami wróciłam do domu, otwarłam internety coby coś więcej o filmie poczytać - i doznałam szoku bladego.
Otóż okazało się, że film zbiera tak chłoszczące recenzje, że skoro mi się spodobał - powinnam rozważyć po raz kolejny stan własnego zdrowia psychicznego. Spadkobiercy Kamińskiego wycofali swoje nazwiska z czołówki, "Pomarańczarnia" rozsyła wszędzie listy otwarte o tym, jak bardzo nie zgadza się z szarganiem legendy swoich bohaterów, panowie krytycy filmowi jadą bez trzymanki po Danucie Stence i Arturze Żmijewskim grających rodziców Rudego - no niedobrze się robi.
A o co tak w zasadzie idzie?
Otóż nasi bohaterowie mają dziewczyny i wątpliwości moralne. Z dziewczynami chodzą do łóżka, a wątpliwości moralne okazują zastanawiając się, czy mogą strzelać do ludzi, nawet jeśli to Niemcy. Ponadto nie mają za specjalnego nabożeństwa do rozkazów swojego nieco ciapowatego przełożonego, i w większości akcji najpierw działają, potem myślą. Czyli - nienaganne pomniki z brązu jakby chwieją się w posadach...
Więc zastanówmy się przez chwilę:
Rudy i Zośka (uszanujmy decyzję scenarzystów o usunięciu Alka, nawet jeśli zupełnie jej nie rozumiem) mieli podczas opisywanych zdarzeń po 22 lata. Z jednej strony owszem - pełnili wysokie funkcje w harcerstwie, z drugiej -mieli po 22 lata i próbowali się odnaleźć w chaosie wojny, która dopadła ich jako osiemnastolatków. Chcieli bić Niemców i chcieli odzyskać swoją ojczyznę - ale nie chroniło ich to przed przezywaniem przyjaźni czy miłości.
Zresztą: miłość, ha, jakaż perwersyjna i dosadna jest w tym filmie! Rudy i jego Monika (wielkie brawa za tą rolę, Monia niby jest nieco histeryczną i dość płytką, choć wielce uroczą blondyneczką, ale scena, w której z płaczem tuli i całuje martwe, zakrwawione ciało Rudego wołając "Janeczku, zabiorę Cię stąd, tylko daj mi rękę, pójdziemy stąd Janeczku" wywraca coś w człowieku do spodu) jeden raz się całują i zaczynają z siebie ściągać ubrania, kiedy przerywają im wracający skądś rodzice Rudego. Zośka i Hala z kolei (wielkie brawa za tą rolę, Hala jest nad wiek poważna i spokojnie nudna, taki typowy odpoczynek wojownika) idą ze sobą do łóżka tuż po Akcji pod Arsenałem, co możemy poznać po namiętnym pocałunku, a tuż potem nagim biodrze Hali. Toż to pornografia, prawda?
Czy to takie złe, że w ich życiach nie było tylko walkie o niepodległość ale też uczucia? W czym fizyczna miłość do Hali jest gorsza od przyjaźni do Rudego, jaką czuł Zośka? Dlaczego odmawia mu się prawa, aby po stresie przygotowania i przeprowadzenia akcji pod Arsenałem i traumie utraty w niej trzech kolegów poszukać zapomnienia i ulgi w łóżku z Halą, dziewczyną z którą był i pomieszkiwał już od dłuższego czasu?
Rudy nie umie skręcić karku kupionemu na obiad gołębiowi, a potem nie chce jeść pieczeni z ptaka zabitego na jego oczach. Co w tym dziwnego? Jest młody, idealistyczny, myśli dużo o świecie i swojej w nim roli. Ale przecież kiedy podczas czyszczenia mieszkania Heńka na podwórko znienacka wchodzą Niemcy - strzela do nich jako pierwszy.
Chłopcy wyrywają się dziko do walki, rozkopują cmentarze w poszukiwaniu broni, ciułają pieniądze i sprzedają niemal wszystko aby od kogokolwiek odkupić choć pistolet, błagają dowódcę Grup Szturmowych o skontaktowanie ich ze strukturami AK. Mają dość gazowania kin i malowania swastyk na murach, chcą walczyć. I trudno ich potępić. Są młodzi, pełni ideałów patriotycznych, chcą ratować swoją ojczyznę. Zgodnie z wiekiem - najpierw działają, potem myślą. Albo raczej zgodnie z wychowaniem - nikt się nimi nie interesuje, nikt nie próbuje skanalizować gdziekolwiek rozrywającej ich energii, dowódca spycha ich na dalszy plan jak jakiś trudny problem. Czy to takie dziwne, że trochę wariują i nie zawsze myślą odpowiedzialnie?
No i wreszcie sceny z rodzicami Rudego... Litości!
Tato Bytnar mówi, ściskając ręce skatowanego syna, jak bardzo jest z niego dumny. Wszystkie źródła zgodnie twierdzą, że tato Bytnar był prostym człowiekiem, byłym żołnierzem. Może naprawdę podziwiał bohaterstwo swojego syna tak bardzo, że musiał to powiedzieć? A może tylko widział, jak źle jest z Rudym i chciał się z nim pożegnać?
Mama Bytnarowa na widok zakrwawionego Rudego mówi, że zrobiła rosół. A on się uśmiecha. Miała usiąść przy nim i zapłakać, czy zemdleć widowiskowo? Mamę Bytnarową z kolei źródła opisują jako przedwojenną damę o kręgosłupie z żelaza, która niemal sama od podstaw stworzyła w Warszawie szkolnictwo specjalne. Jestem w stanie wyobrazić sobie, że na widok umierającego dziecka skupiła się w całości na nim, na tym, aby go wesprzeć, uspokoić swoją obecnością. Jestem w stanie zrozumieć, dlaczego wolała wszystkie siły włożyć w wywołanie na jego twarzy choć cienia uśmiech niż w łzy. Swoją drogą - kawałek dalej następuje scena z mamą Bytnarową i Zośką, który przyszedł ją poinformować o śmierci syna. Jest genialna, a Danuta Stenka pokazuje w niej mistrzostwo aktorskie. Już bardziej łopatologicznie niż tą sceną nie można włożyć widzom do głowy jaką osobą była mama Bytnarowa.
Reasumując: bez wątpienia "Kamienie na szaniec" to film Roberta Glińskiego. Pokazuje w nim swoją wizję tamtych wydarzeń, nie bije czołem przed jedynym słusznym obrazem wykreowanym w książce Kamińskiego - i chwała mu za to. Do mnie wizja Glińskiego przemawia mocno. Bohaterstwo Zośki, Rudego i ich kolegów zdaje się tym większe, że oparte na tak ludzkich postawach. Bali się, kochali - ale walczyli, bo tak było trzeba. A gdyby Rudy miał czas o ty myśleć - to sam by był pewnie najbardziej zdziwiony tym, że jednak wytrzymał.
Ja takich bohaterów kupuję na pniu. Radzę sprawdzić, czy i Wy kupicie - naprawdę warto obejrzeć ten film.
